BAZI TEMEL EKONOMİK KAVRAMLAR

  2016 yılının son bulmasıyla birlikte her yıl olduğu gibi biten yıla ilişkin bazı ekonomik veriler açıklandı. Açıklanan bu veriler biten yılın performansının nasıl olduğu ve gelecek yılda nasıl bir durumla karşılaşacağımız konusunda bilgi vermektedir. Bu açıklanan veriler bir ekonominin temel Makro Ekonomik göstergeleridir. Bu noktada açıklanan bu göstergeleri iyi analiz etmek ve geleceğe ilişkin  tutarlı varsayımlarda bulunmamız gerekmektedir.

Bu ekonomik veriler açıklanırken pek çok vatandaş aslında bu kavramların ne olduğu konusunda ya hiç bilgi sahibi değil ya da eksik bilgiye sahiptir. Bu yazımızda ekonomilerin makro ekonomik göstergeleri olan; GSYİH, Kişi Başı GSYİH, Enflasyon, Büyüme,İşsizlik, ve Ödemeler Bilançosu kavramları tanımlayıp 2016 yılına ilişkin verileri ele alacağız.

GSYİH: Gayri Safi Yurt İçi Hasıla ülke sınırları içinde belli bir dönemde üretilmiş olan tüm nihai mal ve hizmetlerin piyasa fiyatı ile çarpılması sonucu elde edilen bir değerdir. GSYİH ekonomide yerli ve yabacı kişilerin üretmiş olduğu nihai mal ve hizmetleri kapsar. GSYİH o ekonomide o yıl üretilmiş çıktı miktarının parasal değeridir ve ekonomin büyüklüğü hakkında önemli bir bilgi vermektedir.
 Bir örnek vermek gerekirse A ekonomisinde 2016 yılında  2 adet tank, 5 adet TV ve 20 adet ekmeğin üretildiğini. Üretilen bu malların  birim fiyatları ise sırayla 100 TL, 30 TL ve 2 TL olduğunu kabul edelim. GSYİH hesaplamak için üretilen malları piyasa fiyatıyla çarpalım 100x2=200 TL, 30x5=150 TL, 2x20=40 TL yapmaktadır. Elde ettiğimiz değerleri toplarsak eğer 200+150+40= 390 TL buluruz. Bulduğumuz bu değer 2016 yılında varsaydığımız ekonomide üretilen tüm  nihai mal ve hizmetlerin değerini gösterir. Nihai mal ve hizmetler GSYİH hesaplanmasında dikkate alınmaktır. Örneğimizdeki malların hepsi nihai maldır. Nihai mallar üretim aşamaları sonucu son halini almış mallardır. Örnek vermek gerekirse buğday ara mal iken  ekmek ise nihai maldır. Demir ara mal iken tank ya da TV nihai maldır.
Türkiye için açıklanan 2016 yılı GSYİH TL bazında 2.583 Milyar TL'dir, USD bazında bu rakam 852 Milyar USD'dir. GSYİH bir önceki yıla nazaran yani 2015 yılına göre %2,4 büyümüştür. Fakat dolar kurunda yaşanan artışlar GSYİH'nın dolar bazında 2015 yılına göre 9 Milyar USD gerilemiştir.

 GSYİH ekonomilerin en temel makro ekonomik göstergelerindendir. Ekonomik büyümenin gerçekleşmesi için GSYİH artılması gerekmektedir. GSYİH'nın artırılabilmesi için ekonominin sahip olduğu üretim kapasitesinin artılması gerekmektedir. Türkiye 2016 yılının ilk iki çeyreğinde % 4,5 büyürken üçüncü çeyrekte uzun bir süre sonra ilk kez %1,8 küçülmüştür.

ENFLASYON: Enflasyon literatürde şöyle tanımlanmıştır, fiyatlar genel seviyesinde sürekli ve hissedilebilir olan artışlardır.  Fiyatlar genel seviyesi bir ekonomide seçilen bir grup mal sepetinin ortalamasıdır. Bu sepet Türkiye'de TÜFE'dir ( Tüketici Fiyat Endeksi ). Enflasyonu daha anlaşılır kılmak için bir örnek verelim. Bir kilogram soğan 2013 yılında 2 TL olsun tüketicinin o yıl ki geliri 100 TL olsun. 2014 yılında 1 kg soğan 2,5 TL olsun geliri ise 100 TL olsun 2015 yılında 1 kg soğan 4 TL tüketici geliri 120 TL olsun. Tüketici 2013 yılında 50 kg soğan, 2014 yılında 40 kg soğan, 2015 yılında 30 kg soğan alabilecektir. Soğan fiyatı sürekli artarken tüketici geliri sadece son yıl artmıştır fakat bu artış soğan fiyatındaki artışın altında kaldığı için satın alma gücünü arttırmamış alına bilecek soğan miktarı 30 kilograma düşmüştür.
  Görüldüğü üzere soğanda yaşanan enflasyon yani fiyat artışları bireylerin satın alma güçlerini azaltıp fakirleştirmektedir. Yüksek enflasyon rakamları ekonomide çok büyük olumsuzluklara yol açmaktadır. Enflasyonla paranın değeri düşürmekte yani satın alma gücü azalmakta, dış açıkların artmasına sebep olmakta, gelir dağılımında adaletsizlik yaratmakta, kaynak dağılımında etkinsizlik ve yüksek faiz oranları gibi pek çok ekonomik soruna yol açmaktadır.
 Merkez Bankası  2016 yılı için %5 enflasyon oranı hedeflemiştir fakat  yıl sonunda bu rakam %8,53 olarak gerçekleşmiştir. Gerçekleşen beklenenin çok üzerinde olmuştur.

İŞSİZLİK: Bir ekonomide cari ücret düzeyinde  çalışmaya razı olup, iş arayıpta bulamayan kişilere işsiz denilmektedir. İşsizler " işi olmayan, iş aramakta olan ve çalışmaya hazır" olanlar olarak tanımlaya biliriz. Tanımdan da şu kanıya varabiliriz örneğin yaşamından memnun emekliler, öğrenciler yada engelliler işsiz olarak kabul edilmemektedir. Daha belirgin bir ifadeyle bir kişi şuanda işi yoksa ve son dört haftadır iş arıyorsa işsiz kabul edilmektedir.
 Ekonomide işsizler ile istihdam edilenlerin toplamı o ekonomideki iş-gücünü temsil eder. Peki işsizlik oranı neyi ifade eder; işsizlik oranı emek piyasasının şuan içinde bulunduğu şartları gösteren iyi bir göstergedir iş isteyipte bulamayanları ifade eder yüzde olarak. Ekonominin durgunluğa girdi dönemlerde işsizlik oranları yükselmektedir. Ekonomik büyüme ile işsizlik arasında negatif bir ilişki mevcuttur. 2016 yılında ortalama işsizlik oranı %11,3 gerçekleşmiştir ki bu rakam oldukça yüksek bir rakamdır çünkü emek piyasasında makul görülen işsizlik oranı %5'tir. Bu rakam şunu ifade etmektedir iş gücü piyasasında yer alan her yüz kişiden yaklaşık olarak 11'i işsizdir. Genç işsizlik oranı ise ( 15-24 yaş arası genç işçiler ) %19,2'dir.

ÖDEMELER BİLANÇOSU: Bir ülkenin ödemeler bilançosu o ülkenin diğer ülkelerle yaptığı işlerin bir özetidir. Daha geniş bir tanım yapmak gerekirse ödemeler dengesi yada bilançosu bir ülkede yaşayan yerleşikler ile başka bir ülkede yaşan yerleşiklerin karşılıklı olarak yapmış oldukları ekonomik işleri sistematik olarak gösteren tablodur. Örneğin Rusya'dan aldığımız petrol, Çin'den aldığımız cep telefonu yada bizim Almanya'ya sattığımız portakalı ödemeler bilançosunda ilgili hesaba kayıt ederiz.
Bu bilanço Merkez Bankası tarafından tutulmaktadır ve belli aralıklarla ilan edilmektedir. Bilanço bir işletmenin belli bir dönemdeki durumunu gösteren temel mali tablodur. Ödemeler Bilançosu ise ülkenin mali durumunu gösterir. Ödemeler Bilançosu'nun  temel dört hesabı vardır bunlar

• Cari İşlemler Hesabı
• Sermaye Hesabı
• Resmi Rezervler
• Net Hata/Noksan Hesabı

Temelde ülkenin durumunu görmek için cari işlemler hesabının alt hesapları olan İhracat ve İthalat hesaplarına bakılır. İhracat dış satım, ithalat ise dış alımdır. Ekonomiler için en uygun durum bu iki hesabın bir birine denk olmasıdır. Bu durumu Türkiye üzerinden konuşmak gerekirse ekonomimizde ihracatın ithalatı karşılama oranı mümkün değildir. Dış alıma enerji kaynaklarının yetersizliğinden dolayı olan bağımlılığımız sürekli cari açık vermemize neden olmaktadır. Döviz kurlarındaki aşırı oynaklık ve ülkenin bulundurduğu riskler ödemeler bilançosunun iyileşmesi engellemektedir. 

2016 yılında;

İhracat:136,6 Milyar USD

İthalat: 173,3 Milyar USD 

olarak gerçekleşmiştir. Cari işlemler dengesi ise -28,6 Milyar USD açık vermiştir.

Ülkeler bu açığı kapatmak için genelde borçlanmaya gitmekte buda ekonomiye yük getirmektedir. Bu açığı kapatmanın yolları yeni enerji kaynakları bulmak yada katma değeri yüksek ürün üretip satmaktan geçmektedir.